83. Eva yasm adhimnikassa bhikkhuno jhnavihro avipassanpdakatt sallekhavihro na hoti, na hi so jhna sampajjitv tato vuhya sakhre sammasati, cittekaggakaro dihadhamme sukhavihro panassa hoti, tasm tamattha dassento rpajjhnni ca arpajjhnni ca vibhajitv idni ca yattha sallekho ktabbo catucattlsya krehi, taca vatthu taca sallekha dassento idha kho pana voti-dimha. Kasm pana ahahi sampatthi avihisdayo sallekhti vutt? Lokuttarapdakatt. Bhiraknahi aha sampattiyo vaapdakyeva. Ssane saraagamanampi lokuttarapdaka, pageva avihisdayo. Iminyeva ca suttena veditabba yath bhirakassa ahasampattilbhino pacbhiasspi dinnadnato ssane tisaraagatassa dinnadna mahapphalatara hotti. Idahi sandhya dakkhivisuddhisutte bhirake kmesu vtarge dna datv koisatasahassagu pikakhitabb. Sotpattiphalasacchikiriyya paipanne dna datv asakheyy appameyy dakkhi pikakhitabb, ko pana vdo sotpanneti vutta (ma. ni. 3.379). Saraagamanato pahya hi tattha sotpattiphalasacchikiriyya paipanno adhippetoti, aya tvettha piyojan. Anupadavaanya pana idhti vihisdivatthudpanameta. Kho panti niptamatta. Voti karaatthe smivacana, aya pana sakhepattho, yadeta pare vihisak bhavissantti-din nayena vihisdivatthu vadma. Idha, cunda, tumhehi sallekho ktabboti. Eva sakhepato vatv idni vitthrento pare vihisak bhavissanti, mayamettha avihisak bhavissmti sallekho karayoti-dimha. Tattha pareti ye keci ima sallekhamananuyutt. Vihisak bhavissantti pin v leun vti-dhi sattna vihesak bhavissanti. Mayamettha avihisak bhavissmti maya pana yattheva vatthusmi pare eva vihisak bhavissanti, ettheva avihisak bhavissma, avihisa uppdetv viharissma. Iti sallekho karayoti eva tumhehi sallekho ktabbo Sallekhoti ca idha avihisva veditabb. Avihis hi vihisa sallekhati, ta chindati, tasm sallekhoti vuccati. Esa nayo sabbattha. Aya pana viseso. Pare micchdihti ettha kammapathna antamicchdihica micchattna dimicchdihica missetv dihi vuttti veditabb. Tath mayamettha sammdihti vuttahne sammdihi. Ettha ca kammapathakath vitthrato sammdihisutte vi bhavissati. Micchattesu micchdihi-dayo dvedhvitakke. Aya panettha sakhepo, pa atiptentti ptipt paghtakti attho. Adinna diyantti adinndy, parassa hrinoti attho. Abrahma hna lmakadhamma carantti abrahmacr, methunadhammappaisevakti attho. Brahma seha paipada carantti brahmacr, methun paiviratti attho. Ettha ca brahmacariya sallekhoti veditabba. Brahmacariyahi abrahmacariya sallekhati. Mus vadantti musvd, paresa atthabhajanaka tuccha alika vca bhsitroti attho. Pisu vc etesanti pisuavc. Paresa mammacchedik pharus vc etesanti pharusavc. Sampha niratthakavacana palapantti samphappalp. Abhijjhyantti abhijjhl, parabhaalubbhanaslti attho. Bypanna ptibhta cittametesanti bypannacitt. Micch ppik viugarahit etesa dihti micchdih, kammapathapariypannya natthi dinnanti-divatthukya, micchattapariypannya aniyynikadihiy ca samanngatti attho. Samm sobhan viuppasatth etesa dihti sammdih, kammapathapariypannya atthi dinnanti-dikya kammassakatdihiy, sammattapariypannya maggadihiy ca samanngatti attho. Micchsakappti aythva-aniyynika-akusalasakapp. Esa nayo micchvcti-dsu. Aya pana viseso, micchsakappdayo viya hi micchsati nma pi-ekko koci dhammo natthi, atta pana cintayato pavattna catunnampi akusalakkhandhnameta adhivacana. Yampi vutta bhagavat atthes, bhikkhave, anussati, nes natthti vadmi, puttalbha v, bhikkhave, anussarato, dhanalbha v, bhikkhave, anussarato, yasalbha v, bhikkhave, anussaratoti, tampi ta ta cintentassa satipatirpakena uppatti sandhya vuttanti veditabba Micchti ettha ca micchanti ppakiriysu upyacintvasena ppa katv sukata mayti paccavekkhakrena ca uppanno moho veditabbo, tena samanngat puggal micch. Sammti ettha pana eknavsatibheda paccavekkhaa sammanti vuccati, tena samanngat puggal samm. Micchvimuttti avimuttyeva samn vimutt mayanti evasaino, avimuttiya v vimuttisaino. Tatrya vacanattho, micch ppik vipart vimutti etesa atthti micchvimutt. Micchvimuttti ca yathvuttenkrena pavattna akusalakkhandhnameta adhivacana. Phalasampayuttni pana sammdihi-dni ahagni hapetv sesadhamm sammvimuttti veditabb. S ca micchvimutti sallikhitv hitatt sallekhoti veditabb. Tattha niyojento ha mayamettha sammvimutt bhavissmti sallekho karayoti. Ito parni ti nvaraavasena vuttni. Abhijjhl bypannacittti eva kammapathesu vuttatt panettha pahamni dve nvarani na vuttnti veditabbni. Tattha thinamiddhena pariyuhit abhibhtti thinamiddhapariyuhit. Uddhaccena samanngatti uddhat. Vicinant kicchanti na sakkonti sannihna ktunti vicikicch. Kodhanti-dni dasa cittassa upakkilesavasena vuttni. Tattha kodhdsu ya vattabba siy, ta sabba dhammadydavatthasuttesu vutta. Aya panettha vacanattho kodhanti kujjhanasl. Upanhti upanhanasl, upanho v etesa atthti upanh. Tath makkh pals ca. Issantti issuk. Maccharyantti macchar, macchera v etesa atthti macchar. Sahayantti sah, na samm bhsantti vutta hoti, kerikayuttnameta adhivacana. My etesa atthti myv. Thambhasamagitya thaddh. Atimnayogena atimn. Vuttapaccankanayena sukkapakkho veditabbo. Dubbacti vattu dukkh kici vuccamn na sahanti. Tabbipart suvac. Devadattdisadis ppak mitt etesanti ppamitt. Buddh v sriputtdisadis v kaly mitt etesanti kalyamitt. Kyaduccaritdsu cittavossaggavasena pamatt. Vipart appamattti veditabb. Imni ti pakiakavasena vuttni. Assaddhti-dni satta asaddhammavasena. Tattha tsu vatthsu saddh etesa natthti assaddh. Sukkapakkhe saddahantti saddh, saddh v etesa atthtipi saddh. Natthi etesa hirti ahirik, akusalasampattiy ajigucchamnnameta adhivacana. Hir etesa mane, hiriy v yuttamanti hiriman. Na ottappantti anottapp, akusalasampattiy na bhyantti vutta hoti. Tabbipart ottapp. Appa sutametesanti appassut, appanti ca thokanti na gahetabba, natthti gahetabba. Appassutti hi nissut sutavirahit vuccanti. Bahu sutametesanti bahussut, tathgatabhsita ekampi gtha ythvato atv anurpapaipannnameta adhivacana. Kucchit sdantti kust, hnavriynameta adhivacana. raddha vriyametesanti raddhavriy, sammappadhnayuttnameta adhivacana, muh sati etesanti muhassat, nahassatti vutta hoti. Upahit sati etesanti upahitassat, nicca rammabhimukhappavattasatnameta adhivacana. Duh pa etesanti duppa, nahapati vutta hoti. Paya sampannti pasampann, pati ca idha vipassanpa veditabb. Vipassansambhro hi paripro imasmi hne gato, tasm vipassanpava ayanti porna . Idni ekameva lokuttaraguna antaryakara aniyynikadihi thkrehi dassento sandihiparmsti-dimha. Tattha sandihi parmasantti sandihiparms. dhna gahantti dhnaggh, dhnanti daha vuccati, dahagghti attho. Yuttakraa disvva laddhi painissajjantti painissagg, dukkhena kicchena kasirena bahumpi kraa dassetv na sakk painissagga ktunti duppainissagg, ye attano uppanna dihi idameva saccanti daha gahitv api buddhdhi kraa dassetv vuccamn na painissajjanti, tesameta adhivacana. Tdis hi puggal ya yadeva dhamma v adhamma v gahanti, ta sabba eva amhka cariyehi kathita, eva amhehi sutanti kummova agni sake kaple antoyeva samodahanti, kumbhlaggha gahanti na vissajjanti. Vuttavipariyyena sukkapakkho veditabbo. 84. Eva catucattlsya krehi sallekha dassetv idni tasmi sallekhe cittuppdasspi bahpakrata dassetu cittuppdampi kho ahanti-dimha. Tassattho aha, cunda, kusalesu dhammesu cittuppdampi bahpakra vadmi, y panet kyena ca vcya ca anuvidhiyan, yath pahama citta uppanna, tatheva tesa dhammna kyena karaa, vcya ca karothti pana v, uggahaparipucchdni v, tattha vdoyeva ko, ekantabahpakryeva hi t anuvidhiyanti dasseti. Kasm panettha cittuppdopi bahpakroti? Ekantahitasukhvahatt anuvidhiyanna hetutt ca. Dna dassmti hi cittuppdo sayampi ekantahitasukhvaho anuvidhiyannampi hetu, evahi uppannacittattyeva dutiyadivase mahvthi pidahitv mahmaapa katv bhikkhusatassa v bhikkhusahassassa v dna deti, bhikkhusagha nimantetha pjetha parivisathti parijane peti. Eva saghassa cvara sensana bhesajja dassmti cittuppdo sayampi ekantahitasukhvaho anuvidhiyannampi hetu, eva uppannacittattyeva hi cvardni abhisakharoti deti dpeti ca. Esa nayo saraagamandsu. Saraa gacchmti hi citta uppdetvva pacch kyena v vcya v saraa gahti. Tath pacaga ahaga dasaga v sla samdiyissmti citta uppdetv kyena v vcya v samdiyati, pabbajitv catsu slesu patihahissmti ca citta uppdetv kyena vcya ca pretabba sla preti. Buddhavacana uggahessmti citta uppdetvva eka v nikya dve v tayo v cattro v paca v nikye vcya uggahti. Eva dhutagasamdna-kammahnuggaha-kasiaparikamma-jhnasampattivipassanmaggaphala- paccekabodhi-sammsambodhivasena netabba. Buddho bhavissmti hi cittuppdo sayampi ekantahitasukhvaho anuvidhiyannampi hetu, evahi uppannacittattyeva aparena samayena kappasatasahassdhikni cattri asakheyyni kyena vcya ca pramiyo pretv sadevaka loka trento vicarati. Eva sabbattha cittuppdopi bahpakro. Kyavchi pana anuvidhiyan atibahpakryevti veditabb. Eva kusalesu dhammesu cittuppdasspi bahpakrata dassetv idni tattha niyojento tasm tiha cundti-dimha. Ta atthato pkaameva. 85. Eva catucattlsya krehi dassite sallekhe cittuppdasspi bahpakrata dassetv idni tasseva sallekhassa hitdhigamya maggabhva dassento seyyathpti-dimha. Tassattho yath nma, cunda, khukaakapsdhi visamo maggo bhaveyya, tassa parikkamanya parivajjanatthya ao suparikammakato viya bhmibhgo samo maggo bhaveyya, yath ca rukkhamlapsapaptakumbhlamakardi paribykula visama titthamassa, tassa parikkamanya parivajjanatthya aa avisama anupubbagambhra sopnaphalakasadisa tittha bhaveyya, ya paipanno sukheneva ta nadi v taka v ajjhoghetv nhyeyya v uttareyya v, evameva kho, cunda, visamamaggavisamatitthasadisya vihisya samanngatassa vihisakapuggalassa samamaggasamatitthasadis avihis hoti parikkamanya. Yatheva hi visamamaggatitthaparivajjanatthya samo maggo ca titthaca paiyatta, eva vihisparivajjanatthya avihis paiyatt, ya paipanno sukheneva manussagati v devagati v ajjhoghetv sampatti v anubhaveyya uttareyya v lok. Eteneva upyena sabbapadni yojetabbni. 86. Eva tasseva hitdhigamya maggabhva dassetv idni uparibhgagamanyata dassento, seyyathpti-dimha. Tassattho, yath nma, cunda, ye keci akusal dhamm paisandhiy janak v ajanak v, dinnyapi paisandhiy vipkajanak v ajanak v, sabbe te jtivasena adhobhgagamanyti evanmva honti, vipkakle anihkantavipkatt. Yath ca ye keci kusal dhamm paisandhiy janak v ajanak v dinnyapi paisandhiy vipkajanak v ajanak v, sabbe te jtivasena uparibhgagamanyti evanmva honti, vipkakle ihakantavipkatt, evameva kho, cunda, vihisakassape uparibhgyti. Tatrya opammasasandan yath sabbe akusal adhobhgagamany, eva vihisakassa ek vihispi. Yath ca sabbe kusal uparibhgagamany, eva avihisakassa ek avihispi. Eteneva upyena akusala akusalena kusalaca kusalena upametabba, aya kirettha adhippyoti. 87. Eva tasseva sallekhassa uparibhgagamanyata dassetv idni parinibbpane samatthabhva dassetu so vata cundti-dimha. Tattha soti vuttappakrapuggalaniddeso. Tassa yoti ima uddesavacana haritv yo attan palipapalipanno, so vata, cunda, para palipapalipanna uddharissatti eva sabbapadesu sambandho veditabbo. Palipapalipannoti gambhrakaddame nimuggo vuccati, no ca kho ariyassa vinaye. Ariyassa pana vinaye palipanti paca kmagu vuccanti. Palipannoti tattha nimuggo blaputhujjano, tasm evamettha atthayojan veditabb. Yath, cunda, koci puriso yva nsikagg gambhre kaddame nimuggo apara tattheva nimugga hatthe v sse v gahetv uddharissatti neta hna vijjati, na hi ta kraamatthi, yena so ta uddharitv thale patihapeyya, evameva yo attan pacakmaguapalipe palipanno, so vata para tatheva palipapalipanna uddharissatti neta hna vijjati. Tattha siy ayuttameta, puthujjannampi bhikkhubhikkhun-upsaka-upsikna dhammadesana sutv hontiyeva dhamma abhisametro, tasm palipapalipanno uddharatti, ta na tath dahabba. Bhagavyeva hi tattha uddharati, pasasmattameva pana dhammakathik labhanti ra pahitalekhavcako viya. Yath hi rao paccantajanapade pahita lekha tattha manuss lekha vcetu ajnant yo vcetu jnti, tena vcpetv tamattha sutv rao ti darena sampdenti, na ca nesa hoti lekhavcakassa aya ti. Lekhavcako pana vissahya vcya vcesi anelagayti pasasmattameva labhati, evameva kicpi sriputtapabhutayo dhammakathik dhamma desenti, atha kho likhitapaavcako viya te honti. Bhagavatoyeva pana s dhammadesan rao viya. Ye ca ta sutv dhamma abhisamenti, te bhagavyeva uddharatti veditabb. Dhammakathik pana vissahya vcya dhamma desenti anelagayti pasasmattameva labhantti. Tasm yuttamevetanti. Vuttavipariyyena sukkapakkho veditabbo. Adanto avinto aparinibbutoti ettha pana anibbisatya adanto. Asikkhitavinayatya avinto. Anibbutakilesatya aparinibbutoti veditabbo. So tdiso para damessati, nibbisa karissati vinessati v tisso sikkh sikkhpessati, parinibbpessati v tassa kilese nibbpessatti neta hna vijjati. Vuttavipariyyena sukkapakkho veditabbo. Evameva kho, cunda, vihisakassape parinibbnyti ettha pana evamattho veditabbo yath hi attan apalipapalipanno para palipapalipanna uddharissati, danto damessati, vinto vinessati, parinibbuto parinibbpessatti hnameta vijjatti. Ki pana tanti? Apalipapalipannatta, dantatta vintatta parinibbutattaca, evameva kho, cunda, vihisakassa purisapuggalassa avihis hoti parinibbnya. Ki vutta hoti? Yo attan avihisako, tassa y avihis, aya y es vihisakassa parassa vihis, tass parinibbnya hoti, attan hi avihisako parassa vihiscetana nibbpessatti hnameta vijjati. Ki pana tanti? Avihisakattameva. Yahi yena attan adhigata hoti, so para tadatthya samdapetu sakkotti. Atha v yath attan apalipanno danto vinto parinibbuto para palipapalipanna adanta avinta aparinibbutaca uddharissati damessati vinessati parinibbpessatti hnameta vijjati, evameva vihisakassa purisapuggalassa vihispahnya magga bhvayato uppann avihis hoti parinibbnya. Parinibbuto viya hi aparinibbuta avihiscetanva vihiscetana parinibbpetu samatth. Etamattha dassento evameva kho, cundti-dimhti evamettha attho dahabbo. Yath cettha, eva sabbapadesu. Ativitthrabhayena pana anupadayojan na katti. 88. Eva tassa parinibbpane samatthabhva dassetv idni ta desana nigametv dhammapaipattiya niyojetu iti kho, cundti-dimha. Tattha sallekhapariyyoti sallekhakraa. Esa nayo sabbattha ettha avihisdayo eva vihisdna sallekhanato sallekhakraa Tesa vasena cittassa uppdetabbato cittupdakraa, vihisdi, parikkamanassa hetuto parikkamanakraa, uparibhganipphdanato uparibhgakraa vihisdna parinibbpanato parinibbnakraanti veditabb. Hitesinti hita esantena. Anukampakenti anukampamnena. Anukampa updyti anukampa cittena pariggahetv, paricctipi vutta hoti. Kata vo ta mayti ta may ime paca pariyye dassentena tumhka kata. Ettakameva hi anukampakassa satthu kicca, yadida avipartadhammadesan. Ito para pana paipatti nma svakna kicca. Tenha etni, cunda, rukkhamlnipe amhka anussanti. Tattha ca rukkhamlnti imin rukkhamlasensana dasseti. Sugrnti imin janavivittahna. Ubhayenpi ca yognurpasensanamcikkhati, dyajja niyyteti. Jhyathti rammapanijjhnena ahatisrammani, lakkhapanijjhnena ca aniccdito khandhyatandni upanijjhyatha, samathaca vipassanaca vahethti vutta hoti. M pamdatthti m pamajjittha. M pacch vippaisrino ahuvatthti ye hi pubbe daharakle, rogyakle, sattasappydisampattikle, satthu sammukhbhvakle ca yonisomanasikravirahit rattindiva magulabhatt hutv seyyasukha middhasukhamanubhont pamajjanti, te pacch jarkle, rogakle, maraakle, vipattikle, satthu parinibbutakle ca ta pubbe pamdavihra anussarant, sappaisandhiklakiriyaca bhriya sampassamn vippaisrino honti, tumhe pana tdis m ahuvatthti etamattha dassento ha m pacch vippaisrino ahuvatthti. Aya vo amhka anussanti aya amhka santik jhyatha m pamdatthti tumhka anussan, ovdoti vutta hoti.
Papacasdaniy majjhimanikyahakathya
Sallekhasuttavaan nihit.