Asahyoti attabhvena v paividdhadhammehi v sadiso sahyo nma assa natthti asahyo. Laddhasahyo kho pana so bhagav sekhnaceva paipadnanti imin pana pariyyena sekhsekh buddhna sahy nma honti. Appaimoti paim vuccati attabhvo, tassa attabhvasadis a paim natthti appaimo. Ypi ca manuss suvaarajatdimay paim karonti, tsu vlaggamattampi oksa tathgatassa attabhvasadisa ktu samattho nma natthti sabbathpi appaimo. Appaisamoti attabhvenevassa paisamo nma koci natthti appaisamo. Appaibhgoti ye tathgatena cattro satipahnti-din nayena dhamm desit, tesu na cattro satipahn, tayo v paca vti-din nayena paibhga ktu samattho nma natthti appaibhgo. Appaipuggaloti ao koci aha buddhoti eva paia ktu samattho puggalo natthti appaipuggalo. Asamoti appaipuggalattva sabbasattehi asamo. Asamasamoti asam vuccanti attngat sabbaubuddh, tehi asamehi samoti asamasamo. Dvipadna aggoti sammsambuddho apadna dvipadna catuppadna bahuppadna rpna arpna sana asana nevasansana sattna aggova. Kasm idha dvipadna aggoti vutto? Sehataravasena. Imasmihi loke seho nma uppajjamno apadacatuppadabahuppadesu na uppajjati, dvipadesuyeva uppajjati. Kataradvipadvesti? Manussesu ceva devesu ca. Manussesu uppajjamno tisahassimahsahassilokadhtu vase vattetu samattho buddho hutv uppajjati. Devesu uppajjamno dasasahassilokadhtu vasavatt mahbrahm hutv uppajjati. So tassa kappiyakrako v rmiko v sampajjati. Iti tatopi sehataravasenesa dvipadna aggoti vutto. 175-186. Chahdsu ekapuggalassa, bhikkhave, ptubhv mahato cakkhussa ptubhvo hotti, bhikkhave, ekapuggalassa tathgatassa arahato sammsambuddhassa ptubhvena mahantassa cakkhussa ptubhvo hoti. Tasmi puggale ptubhte ta ptubhtameva hoti, na vin tassa ptubhvena ptubhavati. Ptubhvoti uppatti nipphatti. Katamassa cakkhussti? Pacakkhussa. Kvarpassti? Sriputtattherassa vipassanpasadisassa mahmoggallnattherassa samdhipasadisassti. lokdsupi eseva nayo. Ubhinna aggasvakna pa-lokasadisoyeva hi ettha loko, pa-obhsasadisoyeva obhso adhippeto. Mahato cakkhussa, mahato lokassa, mahato obhsassti imni ca pana tipi lokiyalokuttaramissakni kathitnti veditabbni. Channa anuttariynanti uttaritaravirahitna channa uttamadhammna. Tattha dassannuttariya, savannuttariya, lbhnuttariya, sikkhnuttariya, pricariynuttariya, anussatnuttariyanti imni cha anuttariyni. Imesa ptubhvo hotti attho. yasm hi nandatthero syapta tathgata cakkhuviena dahu labhati, ida dassannuttariya. Aopi sotpanno v sakadgm v angm v nandatthero viya tathgata dassanya labhati, idampi dassannuttariya Aparo pana puthujjanakalyako nandatthero viya dasabala dassanya labhitv ta dassana vahetv sotpattimagga ppeti. Ida dassanameva nma, mladassana pana dassannuttariya nma. nandattheroyeva ca abhikkhaa dasabalassa vacana sotaviena sotu labhati, ida savannuttariya. Aepi sotpanndayo nandatthero viya tathgatassa vacana savanya labhanti, idampi savannuttariya. Aparo pana puthujjanakalyako nandatthero viya tathgatassa vacana sotu labhitv ta savana vahetv sotpattimagga ppeti. Ida savanameva nma, mlasavana pana savannuttariya nma. nandattheroyeva ca dasabale saddha pailabhati, ida lbhnuttariya. Aepi sotpanndayo nandatthero viya dasabale saddhpailbha labhanti, idampi lbhnuttariya. Aparo pana puthujjanakalyako nandatthero viya dasabale saddhpailbha labhitv ta lbha vahetv sotpattimagga ppeti, aya lbhoyeva nma, mlalbho pana lbhnuttariya nma. nandattheroyeva ca dasabalassa ssane tisso sikkh sikkhati, ida sikkhnuttariya. Aepi sotpanndayo nandatthero viya dasabalassa ssane tisso sikkh sikkhanti, idampi sikkhnuttariya. Aparo pana puthujjanakalyako nandatthero viya dasabalassa ssane tisso sikkh sikkhitv t sikkh vahetv sotpattimagga ppeti. Aya sikkhyeva nma, mlasikkh pana sikkhnuttariya nma. nandattheroyeva ca abhiha dasabala paricarati, ida pricariynuttariya. Aepi sotpanndayo nandatthero viya abhiha dasabala paricaranti, idampi pricariynuttariya. Aparo pana puthujjanakalyako nandatthero viya dasabala paricaritv ta pricariya vahetv sotpattimagga ppeti, aya pricariyyeva nma, mlapricariy pana pricariynuttariya nma. nandattheroyeva ca dasabalassa lokiyalokuttare gue anussarati, ida anussatnuttariya. Aepi sotpanndayo nandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttare gue anussaranti, idampi anussatnuttariya. Aparo pana puthujjanakalyako nandatthero viya dasabalassa lokiyalokuttare gue anussaritv ta anussati vahetv sotpattimagga ppeti, aya anussatiyeva nma, mlnussati pana anussatnuttariya nma. Imni cha anuttariyni, imesa ptubhvo hoti. Imni ca pana cha anuttariyni lokiyalokuttaramissakni kathitnti veditabbni. Catunna paisambhidna sacchikiriy hotti catasso hi paisambhidyo atthapaisambhid, dhammapaisambhid, niruttipaisambhid, paibhnapaisambhidti. Tattha atthesu a atthapaisambhid, dhammesu a dhammapaisambhid, atthadhammaniruttbhilpe a niruttipaisambhid esu a paibhnapaisambhid. Ayamettha sakhepo, vitthro panetsa abhidhamme (vibha. 718 dayo) gatoyeva. Imsa catassanna paisambhidna buddhuppde paccakkhakiriy hoti, na vin buddhuppd. Etsa sacchikiriyti attho. Impi lokiyalokuttarva kathitti veditabb. Anekadhtupaivedhoti cakkhudhtu rpadhtti-dna ahrasanna dhtna buddhuppdeyeva paivedho hoti, na vin buddhuppdenti attho. Nndhtupaivedhoti ettha imva ahrasa dhtuyo nnsabhvato nndhtuyoti veditabb. Yo panetsa nnsabhv etti eva nnkaraato paivedho, aya nndhtupaivedho nma. Vijjvimuttiphalasacchikiriyti ettha vijjti phale a, vimuttti tadavases phalasampayutt dhamm. Sotpattiphalasacchikiriyti sototi pahamamaggo, tena sotena pattabba phalanti sotpattiphala. Sakadgmiphaldni pkaneva. 187. Anuttaranti niruttara. Dhammacakkanti sehacakka. Cakkasaddo hesa
Catubbhi ahajjhagam, ahhipi ca soasa;
soashi ca bttisa, atriccha cakkamsado;
icchhatassa posassa, cakka bhamati matthaketi. (J. 1.1.104; 1.5.103)
Ettha uracakke gato. Cakkasamruh jnapad pariyyantti (a. ni. 3.63; 5.54) ettha iriypathacakke. Atha kho so, bhikkhave, rathakro ya ta cakka chahi msehi nihita, ta pavattesti (a. ni. 3.15) ettha drucakke. Addas kho doo brhmao bhagavato pdesu cakkni sahassrnti (a. ni. 4.36) ettha lakkhaacakke. Cattrimni, bhikkhave, cakkni, yehi samanngatna devamanussna catucakka vattatti (a. ni. 4.31) ettha sampatticakke. Dibba cakkaratana ptubhavatti (d. ni. 2.243; ma. ni. 3.256) ettha ratanacakke. Idha pana dhammacakke gato.
Pavattitanti ettha dhammacakka abhinharati nma, abhinhaa nma, uppdeti nma, uppdita nma, pavatteti nma, pavattita nmti aya pabhedo veditabbo. Kuto pahya dhammacakka abhinharati nmti? Yad sumedhabrhmao hutv kmesu dnava nekkhamme ca nisasa disv sattasatakamahdna datv isipabbajja pabbajitv paca abhi aha sampattiyo nibbatteti, tato pahya dhammacakka abhinharati nma. Kuto pahya abhinhaa nmti? Yad aha dhamme samodhnetv dpakarapdamle mahbodhimaatthya mnasa bandhitv bykaraa aladdh na vuhahissmti vriydhihna adhihya nipanno dasabalassa santik bykaraa labhi, tato pahya dhammacakka abhinhaa nma. Kuto pahya uppdeti nmti? Tato pahya dnaprami prentopi dhammacakka uppdeti nma. Slaprami prentopipe upekkhprami prentopi dhammacakka uppdeti nma. Dasa pramiyo dasa upapramiyo dasa paramatthapramiyo prentopi, paca mahpariccge pariccajantopi, tatthacariya prentopi dhammacakka uppdeti nma. Vessantarattabhve hatv sattasatakamahdna datv puttadra dnamukhe niyytetv pramika gahetv tusitapure nibbattitv tattha yvatyuka hatv devathi ycito paia datv pacamahvilokana vilokentopi dhammacakka uppdetiyeva nma. Mtukucchiya paisandhi gahantopi, paisandhikkhae dasasahassacakkava kampentopi, mtukucchito nikkhantadivase tatheva loka kampentopi, sampatijto satta padni gantv aggomahasmti shanda nadantopi, eknatisa savaccharni agramajjhe vasantopi, mahbhinikkhamana nikkhamantopi, anomnadtre pabbajantopi, mahpadhne chabbassni vriya karontopi, sujtya dinna madhupysa bhujitv suvaapti nadiy pavhetv syanhasamaye bodhimaavaragato puratthima lokadhtu olokento nisditv sriye dharamneyeva mrabala vidhametv pahamayme pubbenivsa anussarantopi, majjhimayme dibbacakkhu visodhentopi, paccsaklasamanantare paccaykra sammasitv sotpattimagga paivijjhantopi, sotpattiphala sacchikarontopi, sakadgmimagga sakadgmiphala angmimagga angmiphala sacchikarontopi, arahattamagga paivijjhantopi dhammacakka uppdetiyeva nma. Arahattaphalakkhae pana tena dhammacakka uppdita nma. Buddhnahi sakalalokiyalokuttaraguarsi arahattaphaleneva saddhi ijjhati. Tasm tena tasmi khae dhammacakka uppdita nma hoti. Kad pavatteti nma? Bodhimae sattasattha vtinmetv isipatane migadye akoaatthera kyasakkhi katv dhammacakkappavattanasuttanta desento dhammacakka pavatteti nma. Yad pana akoaattherena dasabalassa desannubhvanibbatta savana labhitv sabbapahama dhammo adhigato, tato pahya dhammacakka pavattita nma hotti veditabba. Dhammacakkanti ceta desanassapi nma paivedhaassapi. Tesu desana lokiya, paivedhaa lokuttara. Kassa desanpaivedhaanti? Na aassa kassaci, sammsambuddhasseva desanaca paivedhaacti veditabba. Sammadevti hetun nayena kraeneva. Anuppavattetti yath purato gacchantassa pacchato gacchanto ta anugacchati nma, eva pahamatara satthr pavattita thero anuppavatteti nma. Katha? Satth hi cattrome, bhikkhave, satipahn. Katame cattroti kathento dhammacakka pavatteti nma, dhammasenpati sriputtattheropi cattrome, vuso, satipahnti kathento dhammacakka anuppavatteti nma. Sammappadhndsupi eseva nayo. Na kevalaca bodhipakkhiyadhammesu, cattrimni, bhikkhave, ariyasaccni. Cattrome, bhikkhave, ariyavasti-dsupi aya nayo netabbova. Eva sammsambuddho dhammacakka pavatteti nma, thero dasabalena pavattita dhammacakka anuppavatteti nma. Eva dhammacakka anuppavattentena pana therena dhammo desitopi paksitopi satthrva desito paksito hoti. Yo hi koci bhikkhu v bhikkhun v upsako v upsik v devo v sakko v mro v brahm v dhamma desetu paksetu, sabbo so satthr desito paksitova nma hoti, sesajano pana lekhahrakapakkhe hitova nma hoti. Katha? Yath hi ra dinna paa vcetv ya ya kamma karonti, ta ta kamma yena kenaci katampi kritampi ra kritanteva vuccati. Mahrj viya hi sammsambuddho. Rjapaa viya tepiaka buddhavacana. Paadna viya tepiake nayamukhadna paa vcetv tatakammna karaa viya catunna parisna attano balena buddhavacana uggahitv paresa desan paksan. Tattha yath paa vcetv yena kenaci katampi kritampi ta kamma ra kritameva hoti, evameva yena kenaci desitopi paksitopi dhammo satthr desito paksitova nma hotti veditabbo. Sesa sabbattha uttnatthamevti.
Ekapuggalavaggavaan.